Utrata osoby bliskiej niewątpliwie wpływa na nasze życie, wywołuje wiele uczuć emocji, często zmienia też sposób naszego funkcjonowania. Śmierć ma jednak także doniosłe znaczenie prawne. Z chwilą śmierci, którą prawnicy nazywają otwarciem spadku, dochodzi bowiem do dziedziczenia.
Otwarcie spadku
Oznacza to, że majątek zmarłego przechodzi na jego spadkobierców. Dotyczy to oczywiście aktywów, a więc rzeczy stanowiących własność zmarłego, zgromadzonych przez niego oszczędności czy innych praw majątkowych. Na spadkobierców jednak – co do zasady, a nie wszyscy o tym pamiętają – przechodzą także zobowiązania zaciągnięte przez spadkodawcę.
Kto dziedziczy?
Wiemy już w skrócie na czym polega dziedziczenie. Ale skąd wiadomo, że ktoś jest czyimś spadkobiercą? Można by powiedzieć, że dziedziczenie następuje z mocy samego prawa, więc wszyscy powinniśmy być jego świadomi. Poprzestanie na tym jednak stwarzałoby wiele problemów praktycznych na przykład jak wykazać, że odziedziczyło się daną rzecz. Z tego powodu ustawodawca przewidział, iż dowodem na to że dana osoba jest czyimś spadkobiercom (a tym samym przysługują jej prawa i obowiązki zmarłego) jest postanowienie sądu o stwierdzenia nabycia spadku albo zrównany z nim w skutkach zarejestrowany notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.
Dopiero osoby wskazane w wydanym przez sąd postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku albo w notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia mogą zbyć składniki majątku spadkodawcy – przykładowo jego mieszkanie. Bez niego nie można także dokonać formalnego podziału spadku pomiędzy spadkobierców.
W odróżnieniu od sądowego stwierdzenia nabycia spadku, które przybiera formę postanowienia i jest wydawane po przeprowadzeniu rozprawy, akt poświadczenia dziedziczenia sporządzany jest przez notariusza. W obecnej sytuacji przeciążenia sądów, a tym samym długich terminów rozpoznawania spraw to droga notarialna, która w większości przypadków sprowadza się do jednego spotkania w kancelarii notarialnej, wydaje się rozwiązaniem bardziej praktycznym. Jak zatem uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia?
Jakie dokumenty są potrzebne?
Najpierw osoby zainteresowane powinny skompletować wymagane dokumenty. W tym miejscu wskazany będzie kontakt z notariuszem, który wskaże jakie konkretnie dokumenty będą potrzebne. Zasadniczo jednak będzie to odpis skrócony aktu zgony spadkodawcy, dokument potwierdzający numer PESEL zmarłego oraz odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z mocy ustawy. Dodatkowo należało będzie przedstawić notariuszowi testamenty sporządzone przez zmarłego (jeśli takie były), a w rzadkich przypadkach także inne wskazane przez niego dokumenty. W oparciu o nie notariusz przy udziale wszystkich zainteresowanych osób spisuje w formie aktu notarialnego protokół dziedziczenia, zawierający ich tak zwane zapewnienia spadkowe pozwalające ustalić, kto należy do kręgu spadkobierców ustawowych jak i testamentowych zmarłego. Jeżeli protokół dziedziczenia jest spisywany przed upływem pół roku od śmierci zmarłego a spadkobiercy wcześniej w sądzie albo przed notariuszem nie złożyli oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (formalnego stwierdzenia czy chcą nabyć spadek) takie oświadczenie zawarte będzie również w treści protokołu dziedziczenia. Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz na jego podstawie sporządza akt poświadczenia dziedziczenia wskazujący z imienia i nazwiska kto jest spadkobiercą po danej osobie. Dokument ten uzyskuje moc prawną równą postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku z chwilą zarejestrowania go przez notariusza w rejestrze spadkowym, co wykonywane jest praktycznie natychmiast (poprzez Internet) po jego sporządzeniu. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia stanowi podstawę do ujawnienia wszelkich rejestrach, np. księdze wieczystej. Na jego podstawie spadkobiercy mogą także dysponować środkami zgromadzonymi przez spadkodawcę na rachunkach bankowych.
O czym należy pamiętać
Od daty sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, tak samo jak daty uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, rozpoczynają biec terminy na zgłoszenie nabycia majątku spadkowego w urzędzie skarbowym. Sporządzając akt poświadczenia dziedziczenia notariusz wyjaśnia skutki prawne sporządzonego dokumentu, w tym także obowiązki podatkowe z niego wynikające a także możliwość skorzystania ze zwolnienia od podatku.
Pomimo tego, iż przepisy nie wyznaczają terminu na przeprowadzenie sprawy spadkowej nie warto tego odkładać, gdyż mimo tego, że skorzystanie z drogi notarialnej skraca całą procedurę do jednego spotkania w kancelarii notarialnej (w porównaniu do kilku tygodni lub miesięcy trwania procedury sądowej) samo zgromadzenie wskazanych wyżej dokumentów potrafi zająć trochę czasu. Często zaś, gdy spadkobiercy planują albo nawet są zmuszeni dokonać jakiejś operacji dotyczącej odziedziczonego majątku, brak postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, czy aktu poświadczenia dziedziczenia potrafi zniweczyć takie plany.